محمود بن محمد حمزاویحَمزاوی، محمود بن محمد نَسیب، فقیه و مفسر و عالم حنفی قرن سیزدهم بود. ۱ - بیوگرافی خاندان بنیحمزهبنیحمزه از خاندانهای علمی حنفی‌مذهب در سرزمین شام‌اند که عالمان برجسته‌ای از میان آن‌ها برخاسته‌اند.اسلاف این خاندان ساکن حرّان بودند که به دمشق مهاجرت کردند و در آن دیار منصب «نقابةالاشراف» [۱]
علی رفیعی علامرودشتی، ج۲، ص۳ـ۵۰.
را برعهده گرفتند که تا چند نسل تداوم یافت. نسب آنان به محمد بن اسماعیل اعرج، فرزند امام جعفر صادق علیه‌السلام، می‌رسد. [۲]
محمدامین بن فضل‌اللّه محبّی، خلاصةالاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۲، ص۱۰۵، بیروت.
[۳]
بطرس بستانی، کتاب دائرةالمعارف، ج۷، ص۲۱۴ـ۲۱۶، بیروت.
[۴]
احمد تیمورپاشا، اعلام الفکر الاسلامی فی عصر الحدیث، ج۱، ص۲۴۹ـ۲۵۰، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۲ - اساتیدمحمود حمزاوی در ۱۲۳۶ یا ۱۲۳۴ [۵]
عبدالرزاق بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۳، ص۱۴۶۸، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۶]
اسماعیل‌پاشا بغدادی، هدیةالعارفین: اسماءالمؤلفین و آثارالمصنفین، ج ۲، س ۴۲۰، در حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
در دمشق به دنیا آمد. مقدمات علوم را نزد پدرش آموخت، سپس فقه و اصول و تفسیر و حدیث و علوم دیگر را از کسانی چون سعید حلبی، عبدالرحمان کزبری، حامد عطار، حسن شَطّی و عمرآمدی فراگرفت. [۷]
عبدالرزاق بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۳، ص۱۴۶۸، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۸]
عبدالرزاق بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۳، ص۱۴۷۵، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۹]
احمد تیمورپاشا، اعلام الفکر الاسلامی فی عصر الحدیث، ج۱، ص۲۴۹، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
[۱۰]
محمدجمیل شیطی، اعیان دمشق، ج۱، ص۳۲۰، ۱۹۷۲.
۳ - مناصب اجتماعیحمزاوی در ۲۴ سالگی به مناصب قضایی رسید و در ۱۲۶۶ به عضویت مجلس بزرگ ایالتی دمشق (که ادارۀ آن‌جا را برعهده داشت) برگزیده شد. وی مدیریت اوقاف شام و ریاست امور املاک و اراضی عمومی را نیز برعهده داشت. او در ۱۲۸۴ مفتی شام شد و تا آخر عمر در این سمت باقی‌ماند. در حادثۀ سال /۱۸۶۰ ــ که بر اثر اختلافات مذهبی، بسیاری از محله‌های مسیحی‌نشین و کلیسا‌ها در دمشق تخریب شدندــ حمزاوی به حمایت از آسیب‌دیدگان و رفع نیازهای آنان پرداخت و از این‌رو، ناپلئون سوم، امپراتور فرانسه، از او قدردانی کرد. [۱۱]
عبدالرزاق بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۳، ص۱۴۶۸ـ۱۴۷۳، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۲]
محمد کردعلی، خطط الشام، ج۳، ص۷۳ـ۹۳، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۰.
۴ - وفاتحمزاوی را فقیهی متبحر، مفسری آگاه، ادیبی توانا، خوشنویسی چیره، و متواضع و پرکار وصف کرده‌اند. او در ۱۳۰۵ در دمشق درگذشت و در مقبرۀ دَحْداح دفن شد. [۱۳]
عبدالرزاق بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۳، ص۱۴۷۶، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۴]
احمد تیمورپاشا، اعلام الفکر الاسلامی فی عصر الحدیث، ج۱، ص۲۴۸ـ۲۴۹، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۵ - آثارحمزاوی کتابهای بسیاری در فقه و اصول و تفسیر نگاشت. مهم‌ترین کتابهای او عبارت‌اند از: تفسیر دُرّالاسرار، که آن را به سلطان عبدالمجید عثمانی تقدیم کرد؛ دلیل الکُمَّل الی الکلام المهمل، در علم لغت؛ آثار متعدد فقهی، مانند الطریقةالواضحة الی‌البیّنةالراجحة، الفرائدالبهیّة فی القواعدالفقهیّة، قواعدالاوقاف، کتاب فتواییِ الفتاوی‌المحمودیة، فقه منظوم با نام غریب‌الفتاوی و رساله‌های فقهی متعدد، که همه این آثار فقهی چاپ شده‌اند؛ الکواکب الزاهرة فی‌الاحادیث المتواترة، در حدیث؛ دو اثر کلامی العقیدةالاسلامیة و بغیةالطالب؛ و دیوان شعر. وی همچنین شماری از آثار فقهی و اصولی را به نظم درآورده است، که از آن جمله‌اند: الجامع‌الصغیر شیبانی و مِرْقاةالاصول ملاخسرو. [۱۵]
عبدالرزاق بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، ج۳، ص۱۴۷۳ـ۱۴۷۴، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۶]
اسماعیل‌پاشا بغدادی، هدیةالعارفین: اسماءالمؤلفین و آثارالمصنفین، ج ۱، ستون ۳۰۰، ۳۲۴، در حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۷]
احمد تیمورپاشا، اعلام الفکر الاسلامی فی عصر الحدیث، ج۱، ص۲۴۸، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
[۱۸]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۱۸۵، بیروت ۱۹۸۶.
۶ - فهرست منابع(۱) بطرس بستانی، کتاب دائرةالمعارف، بیروت. (۲) اسماعیل‌پاشا بغدادی، هدیةالعارفین: اسماءالمؤلفین و آثارالمصنفین، در حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۳) عبدالرزاق بیطار، حلیة البشر فی تاریخ القرن الثالث عشر، چاپ محمد بهجة بیطار، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳. (۴) احمد تیمورپاشا، اعلام الفکر الاسلامی فی عصر الحدیث، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷؛ (۵) علی رفیعی علامرودشتی. (۶) گنجینه شهاب، چاپ محمود مرعشی نجفی، قم ۱۳۸۰. (۷) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۸) محمدجمیل شیطی، اعیان دمشق، ۱۹۷۲. (۹) محمد کردعلی، خطط الشام، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۰. (۱۰) محمدامین بن فضل‌اللّه محبّی، خلاصةالاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمود بن محمد حمزاوی »، شماره۵۹۰۹. |